Eski başkan Obama döneminde İran’la imzalanan nükleer anlaşmadan çekilen ABD Başkanı Trump, Tahran’a uyguladığı yaptırımların ikinci paketini bugün devreye sokuyor. Tahran’a ambargodan kurtuluş için 12 şart sunan Trump’ın yaptırım listesiyle ülkenin en büyük gelir kaynağı petrol ihracatını hedef alıyor. “Ambargo dünyanın güvenliği için tehlikeli” diyen AB ise Tahran’la ticaret yapan şirketlerini korumakta kararlı.
ABD Başkanı Donald Trump göreve geldiği günden beri başta Ortadoğu’da olmak üzere dış politika alanında aldığı her karar yeni bir şiddet dalgası meydana getiriyor. Trump son şiddet fitilini ise bugün İran’a yönelik yaptırım paketinin ikincisini hayata geçirerek ateşliyor. İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, 1979’da ABD’nin Tahran Büyükelçiliği’nin işgalinin yıldönümünde devreye sokulan yaptırımlardan ‘korkmadıklarını’ söylerken; Washington yönetimi geri adım atmayacakları mesajı veriyor. İran’ın nükleer programı ABD başta olmak üzere Batı ile Tahran arasında uzun yıllar tartışma konusu oldu. 2015’te Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi üyeleri ve Almanya kritik konuda anlaşmaya vardı. Temmuz 2015’te varılan anlaşmaya göre İran, BM’nin Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu’nun (IAEA) askeri üslere ‘kontrollü girişine’ izin verdi. ABD’nin İran’a 1979’dan beri sürdürdüğü ambargo da kalktı. Anlaşma kapsamında Tahran verdiği sözleri yerine getirdi. Ancak, Barack Obama’dan Beyaz Saray’daki koltuğu devralan Donald Trump 8 Mayıs 2018’de ABD’nin anlaşmadan çekildiğini duyurdu ve anlaşmaya tekrar onay vermesi için Tahran yönetimine 12 şart sundu. Washington, bu şartların yerine getirilmemesi durumunda yaptırım politikalarının devam edeceğini duyurdu.
YAPTIRIMLARIN KAPSADIĞI ALANLAR: Trump’ın kararısı sonrası ABD’nin İran’a yönelik ilk yaptıtım paketi 7 Ağustos 2018’de başladı. Yaptırımlarının ikinci etabının başlangıç tarihi ise 5 Kasım. İlk yaptırım listesinde İran hükümetinin, ABD doları satın alması, altın ve değerli madenlerle ticaret yapması yasaklandı. Ülkenin kömür, çelik, alüminyum ticareti ve otomotiv sektörü de listede yer aldı. İran’ın yolcu uçakları ve uçak parçası ithalatı engellendi. İran’ın para birimi üzerinden ülke dışında yapacağı işlemlere kısıtlama getiridi. İran’ın el yapımı halı ve gıda ihracatı yasaklandı. İkinci yani bugün devreye girecek paket daha çok enerji sektörüyle ilgili. Hedefteki şirketler ve sektörler şu şekilde: İran Ulusal Petrol Şirketi (NIOC), İran Petrol Ticaret Şirketi ve Ulusal Tanker Şirketi, İran liman işleticileri, İran İslam Cumhuriyeti Gemicilik Şirketi (IRISL), İran Merkez Bankası ve bazı İranlı mali kuruluşlarla olan işlemler, aracılık ve sigorta şirketleri ile İran enerji sektöründeki kuruluşlar.
AMBARGOYU İHLAL EDENE YAPTIRIM: ABD Başkanı Trump yaptırımların ihlal edilmesinin önüne geçmek için geçtiğimiz ağustos ayında bir kararnameye imza attı. Buna göre ‘İran’ın ABD dolarına ve değerli metallere erişimine, enerji sektörüne, ABD’nin kara listesindeki vatandaşlarına, nakliyat ve gemi yapımı ve liman operasyonlarına destek verenlere’ yaptırım uygulanması talimatı verildi. Trump’ın yaptırım tehdidinin ardından aralarında Fransa kaynaklı CMA CGM şirketi, petrol devi Total, Airbus, ATR, Peugeot, Renault, BNP Paribas ile İngiliz enerji devi Quercus gibi şirketlerin de olduğu 100’den fazla küresel şirket İran pazarından çıkacağını duyurdu.
8 ÜLKE YAPTIRIMLARDAN MUAF: ABD’nin müttefiklerinden İran’dan petrol ithalatını durdurmasını talep etmeye hazırlanması başta Türkiye olmak üzere Çin, Güney Kora ve diğer ülkeleri de yakından ilgilendiriyor. ABD yaptırımları doğalgaz ithalatını kapsamıyor. Bu durum Türkiye için olumlu. ABD’nin yaptırımlardan 8 ülkeyi muaf tutacağı belirtildi. Bu ülkelerin hangileri olacağı ise bugün netlik kazanacak. Konuyla ilgili Cuma günü bir açıklama yapan ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, söz konusu 8 ülkeyi açıklamadı ama bunlar arasında Hindistan, Japonya, Güney Kore ve Çin’in olabileceği ifade edildi. Mike Pompeo, bu ülkelerin geçici olarak yaptırımlardan muaf olacaklarını, yani esasen İran ile petrol alışverişini sürdürebileceklerini belirtti. Pompeo, Avrupa Birliği üyelerinin bu ülkeler arasında olmadıklarını da açıkladı. Muaf ülkelerle ilgili açıklama yapan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez, ABD’nin İran yaptırımlarında istisna uygulayacağı sekiz ülke arasında Türkiye’nin de olduğunu açıkladı.
1-İran şu andaki ve önceki nükleer silah çalışmalarını IAEA’na bildirmeli.
2-Ağır su reaktörleri dahil olmak üzere uranyum üretimini sonlandırmalı.
3-IAEA’nın ülkedeki tesislerine girmesine izin verilmeli.
4-Balistik füze denelemelerine son verilmeli; nükleer başlıklı füze geliştirilmesi durdurulmalı.
5-İran’da tutuklu bulunan Amerikan vatandaşları bırakılı.
6-İran’ın Lübnan Hizbullahı, Hamas ve Filistin İslami Cihat grupları dahil olmak üzere ‘terör gruplarına’ yardımını sonlandırmalı.
7-İran’ın komşusu Irak’ın toprak bütünlüğüne saygı duymalı, Şii milisler silahsızlandrırılmalı.
8-Yemen’de Husiler’e verilen destek sonlandırılmalı.
9-İran Suriye’de İran komutasındaki tüm güçlerini geri çekmeli.
10-İran Taliban ve Afganistan ile bölgedeki diğer teröristlere desteğini kesip El Kaide’yi barınma sağlamayı bırakmalı.
11-İsrail dahil komşu ülkelere yönelik tehditler sonlandırılmalı.
12-İran devrim Muahfızları Kudüs Gücü’nün terörist ve militant ortaklarına desteği kesmeli.
Anlaşmanın tarafları olan Çin ve Rusya’nın yanında AB de yaptırımlara karşı. AB Komisyonu Ağustos başında hazırlanan ‘Engelleyici Mevzuat’ ile Avrupalı şirketlerin yaptırımlar karşısında korunacağını açıkladı. Buna göre ABD yaptırımlarına uyanların cezalandırabileceği de gündeme geldi. İngiltere, Fransa, Almanya dışişleri bakanları ve AB Dışişleri ve Güvenlik Politikaları Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini’nin imzasını taşıyan ortak açıklamada ABD yaptırımlarının tanınmayacağı ilan edildi. İran nükleer anlaşmasının küresel nükleer silahlardan arınma çalışmalarının temelini oluşturduğunun altı çizilen açıklamada, anlaşmanın Avrupa’nın, bölgenin ve tüm dünyanın güvenliği için kilit öneme sahip olduğu kaydedildi. Açıklamada, İran nükleer anlaşmasının işlevsel olduğu ve hedefine ulaştığı vurgulanırken, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansının (IAEA) 12 farklı raporda İran’ın anlaşma uyarınca yükümlülüklerini yerine getirdiğini açıkladığı anımsatıldı. Açıklamada, “Taraflar, AB hukukuna uygun bir şekilde İran ile yasal yollardan ticaret yürüten Avrupalı ekonomik aktörleri koruyacak” ifadesi kullanıldı. İran nükleer anlaşmasına taraf ülkelerin İran ile finansal kanalları açık tutma konusunda kararlı olduğu vurgulanan açıklamada, İran ile doğal gaz ve petrol ihracatının da sürdürüleceği belirtildi. Açıklamada, bu çerçevede Rusya ve Çin de dahil olmak üzere İran nükleer anlaşmasını destekleyen ülkelerle ortak çalışmaların devam ettiği duyuruldu. Son haftalarda özellikle ABD yaptırımlarını bertaraf etmeyi amaçlayan yeni bir ticari mekanizma üzerinde çalışmaların yoğunlaştığı belirtilen açıklamada, bu vesileyle İran ile ticaret yapmak isteyen Avrupa şirketlerine imkan sağlanacağı vurgulandı. Tarafların İran nükleer anlaşmasını uygulamaya devam edeceğinin aktarıldığı açıklamada, İran’ın da bu çerçevede yapıcı bir rol oynaması gerektiğinin altı çizildi.
İsveç’in başkenti Stockholm’de faaliyet gösteren ve dünya çapında petrol tankerlerinin hareketlerini takip eden ‘TankerTrackers’ adlı firma, İran petrollerini taşıyan tankerlerin Ekim ayı sonu itibariyle konumlarını gösteren cihazları kapalı tutmaya başladığını duyurdu. Firmanın kurucu ortaklarından Samir Madani, gemilerin uluslararası izleme sistemlerine yakalanmamak için konum bilgisini ileten ‘transponder’ cihazlarını kapattığını söyledi. “İlk defa bir alanın bu şekilde karardığına şahit oluyorum” ifadesinde bulunan Madani, İran petrolü taşıyan tankerleri ancak uydu görüntüsünden tanıyarak tespit edebildiklerini açıkladı. TankerTrackers, halihazırda 11 milyon varil kapasitesine sahip altı geminin açık denizlere park ederek liman kapasitesini arttırdığını ve bu yöntemle hızlı teslimatları mümkün kıldığını söylüyor.
Yaptırımlara karşı alternatif ticaret planları hazırlayan AB’nin gündeminde bu kararlara uyacak şirketlere ceza verilmesi de var. İran’ın enerji sektörünü hedefleyen ambargoyu ihlal edenleri de hedef alan ABD yönetimi, aralarında Türkiye’nin de olduğu 8 ülkeyi ise yaptırımlardan ‘aşamalı’ olarak muaf tuttu. Washington’un ambargodan çıkış yolu olarak sunduğu 12 maddelik listeyi kabul etmeyen İran yeni sürece karşı hazır olduğunu duyurdu.