20 yıl önce Marmara’yı sarsan 45 saniyelik felaketin artçıları hâlâ sürüyor. Büyük Marmara depreminden sonra yaraları sarmak için Özel İletişim Vergisi (ÖİV), o dönem adı ‘deprem ve dayanışma vergisi’ çıkarılmıştı. 2000 yılının sonuna kadar sürmesi planlanan verginin hâlâ sonu gelmiyor. Ayrıca hasarların giderilmesine yönelik o dönemde 2001 yılına kadar 161.6 trilyon liralık nakit yardım alındı.
Bunun 156.6 trilyon lirası harcandı. Marmara depremi sonrasında çeşitli ülke ve uluslararası mali kuruluşlardan yaklaşık 3.5 milyar dolar tutarında kredi sağlandı. Harcamalar deprem bölgesinde genel olarak, konut inşaatı ve yeni konut şebekeleri, yeni hastane inşaatları ve sağlık birimlerinin rehabilitasyonu, ilköğretim okulu inşaatları, demiryolu ve karayolu başta olmak üzere ulaştırma sistemlerinin yenilenmesi ve KOBİ’lere finansman desteği için kullanıldı. Öte yandan tam 20 yıldır deprem için alınan ÖİV’nin ne kadara ulaştığı net olarak bilinmiyor. Maliye Bakanlığı, Devlet Planlama Teşkilatı (DPT), Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği (TÜSİAD) ve Dünya Bankası verilerinden hazırlanan rapora göre, 20 yıl içinde 70 milyar lira ‘deprem vergisi’ toplandı. Kaynağın nasıl harcandığına ilişkin ise net bir veri yok.
CHP Genel Sekreteri Gürsel Tekin, hükümeti depreme karşı hiçbir önlem almamakla suçladı. Deprem vergilerinin duble yollara harcandığını hatırlatan Tekin, sadece İstanbul’da 50’ye yakın deprem alanının hükümete yakın firmalara verildiğini belirtti. İlk düzenlemede yüzde 25 olan ÖİV oranı Gider Vergileri Kanunu’na eklenmesiyle birlikte oranlarda da değişiklik meydana geldi. Bu bağlamda, cep telefonu görüşmelerinden yüzde 25, sabit telefon görüşmelerinden yüzde 15, veri ve internet hizmetlerinden yüzde 5 oranında ÖİV alınmasını tatbik edildi.
Yaşamsal malzemelerin bulunduğu konteynerların çoğunlukla kilitli kalması tartışma yarattı
20 YILDIR DİNMEYEN ACIDAN DERS ALMADIK
Büyük Marmara depreminde yaşamını yitirenler Türkiye’nin dört bir yanındaki törenlerle anıldı. Sakarya’da, felaketin yaşandığı saat olan 03.02’de anma etkinliği yapıldı. Demokrasi Meydanı’ndaki törende, Kur’an-ı Kerim okundu. Sela, Yasin-i Şerif ve hatim dualarının
okunduğu programda, vatandaşlar zaman zaman duygu dolu anlar yaşadı. Saatler 03.02’yi gösterdiğinde İl Müftüsü İhsan Açık tarafından sela eşliğinde 3 bin 891 “deprem şehidi” için dua edildi. Deprem uzmanı Prof. Dr. Naci Görür’ün “İstanbul deprem bekliyor. Fay fazla dayanmaz. Fırtına öncesi sessizlik içindeyiz” sözleri ise yaklaşan tehlikeyi gözler önüne serdi. Kritik süreçte İstanbul’da depreme hazırlık çalışmalarının yetersizliği yeniden gündeme geldi. İstanbul’un kritik noktalarına yerleştirilen ve içinde ilkyardım malzemeleri bulunan deprem konteynerlerinin acil bir durumda nasıl kullanılacağından bir çok kimsenin haberi yok. 17 Ağustos’un ardından 2000’li yılların başında İstanbul Valiliği Afet Yönetim Merkezi tarafından 762 mahalle ve 173 köye yerleştirilen yaklaşık 2 bin konteynerin birçoğu zaman içinde hırsızların hedefi haline geldi. İçinde 960 parça malzeme bulunan konteynerlerden en çok jeneratör ve delici aletler gibi pahalı eşyalar çalındı. Hırsızlık olaylarının artması üzerine içinde 960 ayrı malzeme bulunan konteynerlerin yerleri değiştirildi. 2009 yılında deprem konteynerlerinin bakımı ve kontrolleri İstanbul Valiliği Afet Yönetim Merkezi tarafından ilçe belediyelerine devredildi. Bugün ilçelerde toplam 499 adet konteyner bulunuyor. Konteynerlerin içinde olası bir deprem sonrası profesyonel ekipler gelinceye kadar vatandaşların kullanması için tam 39 adet malzeme bulunuyor. Ancak kapalı bir şekilde tutulan konteynerleri afet anında kimin, nasıl açacağı hakkında birçok vatandaşın bilgisi yok.
Avcılar’da bulunan Bülent Ecevit Parkı’nda bir adet deprem konteyneri yer alıyor. 15 yıldır Avcılar’da yaşayan Cevdet Küçük konteynerle ilgili, “Belediye bunu buraya koyalı bayağı oldu. Bakımını yapıyorlar ama bunun yaygın olması lazım. Nasıl kullanacağımı bilmiyorum. Biliyorum dersem yalan söylemiş olurum” dedi. Aziz Erol ise, “Konteyneri orada görüyorum ama hiç ilgimi de çekmiyor. Deprem için koyduklarını biliyorum ama ne işe yaradığını bilmiyorum” diye konuştu. Erol Günay ise, konteynerin bulunduğu parka sürekli geldiğini belirterek, “Avcıların deprem bölgesi olduğunu biliyorum. Yıllardır ben buradayım, bu parka da sık gelen bir vatandaşım. Konteyneri de devamlı görüyorum ama içinde ne olduğunu bilmiyorum. Merak da etmedim doğrusu” ifadelerini kullandı. Sevinç Oruç ise, “Neden kilitli? Kullanılmak istenildiğinde nasıl kullanılacak? Kilitli olması biraz yanlış. Açık olması, insanların ulaşabileceği zaman büyük bir ihtimalle kırılması gerek. Açık olması daha isabetli olmalı bence” dedi.
Kentsel dönüşümün yetersizliğini ise Kentsel Dönüşüm ve Hukuk Platformu Başkanı Prof. Dr. Gürsel Öngören’in sözleri ortaya koydu. Konuyla ilgili kararın 2012’de alındığını ve 2013 itibarıyla uygulamaya başlandığını dile getiren Öngören “6-7 yıllık süre içinde hedeflenen kentsel dönüşümün ancak yüzde 10’u gerçekleştirildi” dedi. Prof. Dr. Öngören, kentsel dönüşümde ağırlıklı olarak özel sektörün ön plana çıktığını ve daha çok bina yenilemesi şeklinde ilerlediğini ancak riskli alanların yenilenmesi ve rezerv alanlarda yeni konutların oluşturulması işleminin yeterince gerçekleştirilemediğini belirtti. Aradan geçen sürede ços sayıda çürük bina imar affı uygulamasını istismar ederek ruhsat aldı. Toplanma alanları ise yıllar içinde alışveriş merkezlerine ya da otoparklara dönüştürüldü.
SON 119 YILDA DEPREMLERE 86BİN KURBAN
Türkiye’de son 119 yılda meydana gelen ve resmi kayıtlara göre 86 bin 456 kişinin hayatını kaybettiği depremler, yıkıcı etkiyi gözler önüne seriyor. İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) Deprem Dairesi Başkanlığı Türkiye’de 1900 ile 2019 arasındaki son 119 yılda meydana gelen depremlerle ilgili istatistikleri paylaştı. Sartısıntıların neden olduğu afetlerde büyük kayıplar yaşandığını ortaya koyan AFAD Deprem Dairesi’nce hazırlanan verilere göre; Kuzey, Doğu ve Batı Anadolu fay hatlarındaki deprem kuşağında bulunan Türkiye’nin çeşitli kentlerinde 1900 ile 2019 tarihleri arasında can kaybı, ağır hasar veya yıkıma neden olan 240 deprem meydana geldi. Son 119 yılda 4.0 ile 7.9 arasında değişen büyüklüklerde ise 13 bin 687 deprem meydana geldi. Bu depremlerde 86 bin 456 kişi hayatını kaybetti, 603 bin 131 yapı ise ya yıkıldı ya da ağır hasar gördü. Yüzlerce hayvanın da telef olduğu Türkiye’de 1900 sonrası meydana gelen değişik büyüklükleri gösteren deprem haritasında ise afetin yıkıcı etkisi görülüyor. Belirtilen tarihlerdeki verilere göre, her yıl can kaybı ya da hasara neden olan 2 deprem meydana geldi. Yine istatistiklere göre, büyüklükleri 4.0 ile 4.9 arasında her dört günde bir, 5.0 ile 5.9 arasında ayda iki, 7.0 ile 7.9 arasında her altı yılda bir ve 6.0 ile 6.9 arasında her yıl iki deprem meydana gelme olasılığı bulunuyor.
1999 KURBANLARINA DUALARLA ANMA
17 Ağustos 1999 depreminin 20´nci yıldönümünde, depremin merkez üssü Gölcük´te anma töreni düzenlendi. Meydana gelen deprem sonrasında bir bölümü suyun altında kalan Kavaklı Sahili’nde düzenlenen törende hayatını kaybedenler için dualar okunup lokma dağıtıldı. Kocaeli Büyükşehir Belediye Başkanı Tahir Büyükakın “Yüreğimiz buruk, gönül isterdi ki bu şehirde böyle bir şey yaşanmasın, onca can kaybolmasın, onca insan depremden etkilenmesin. Biz bu gerçeği maalesef acı bir şekilde öğrendik” dedi. Yapılan konuşmaların ardından Gölcük Arama Kurtarma Derneği (GESOTİM) tarafından doğal afet eğitimi alarak başarılı olan 12 kursiyer sahnede yemin ettikten sonra sertifikalarını aldı. Sertifikaların dağıtımının ardından konuşan GESOTİM Başkanı Necmi Kocaman, yetişen kursiyerlerin gönüllü olarak doğal afetlerde tam verimle çalışabileceklerini ifade ederek, “Büyük bir felaket yaşadık ve bu felaketten önemli dersler çıkardık. Önümüzdeki dönemde yaşanabilecek afetlere artık daha da hazırlıklıyız” dedi. Vatandaşlar deprem kurbanlarının anıtlarına karanfiller koydu. Felaket kurbanları için İstanbul ve Sakarya’da da anma törenleri düzenlendi. Yalova’daki törende konuşan konuşan İçişleri Bakanı Süleyman Soylu da “Bu yılı afetlere hazırlık yılı ilan ettik. Yapmamız gereken çok işimiz var” dedi. Depremin İstanbul’da en fazla etkili olduğu Avcılar’da hayatını kaybeden 246 kişi anıldı. Ölenlerin yakınları ile çok sayıda vatandaş depremin olduğu saat olan 03.02’de saygı duruşunda bulunarak, Deprem Anıtı’na karanfiller bıraktı.
TEDBİRLERİ ALMAYA DEVAM EDECEĞİZ
Cumhurbaşkanı Erdoğan: 17 Ağustos 1999 Marmara Depremi’nde hayatını kaybeden vatandaşlarımıza Allah’tan rahmet diliyorum. Hiçbir zaman unutmayacağımız bu felaketin sebep olduğu kayıpların bir daha yaşanmaması için gerekli tüm tedbirleri almaya devam edeceğiz.
BUGÜN ADIM ATMAZSAK YARIN ENKAZ ALTINDA KALIRIZ
MHP lideri Bahçeli: Gelecek ay açıklanması beklenen ‘Kentsel Dönüşüm Eylem Planı’nın deprem riskine karşı müessir bir hazırlık olması başlıca beklentim. Bugün tedbir almazsak, yarın bedel öderiz. Bugün şuurla hareket etmezsek, gelecekte enkaz altında kalırız.