“Çay, henüz hiçbir şey bitmedi demektir” diyen Cemil Ersöz’e de bir bakın .
“Taze çayım ve taze yaralarım var. Çok zenginim” diyen, Tezer Özlü’ye ne demeli ?
“Çay ve şiir ihtiyacı olana aittir” diyen Baha Beyoğlu,
Ah Osman Karahasanoğlu , ne de çok söyler olduk “Geleydin bir çay içimi, sen çay dökerdin; ben içimi.”.
Ya da ……..
“İki çay söylemiştik orada biri açık keşke yalnız bunun için sevseydim seni “diyen Cemal Süreyya
Orhan Veli, Can Yücel, Ahmet Oktay, Sezai Karakoç, Necip Fazil Kısakürek, Ahmet Telli
Ve ………………….
Çaya güzelleme düzen daha nice şairler……..
Çaya dair yazdıkları eserlerle onun kültürel ve duygusal derinliğini ne de güzel yansıtmışlar.
Çay, sadece bir içecek olmanın ötesinde olduğu da pek açık ortadadır.
Bir kültür, bir inanış ve yaşayış biçiminin meydana getirdiği bir değerler bütünü demek hiçte abartı olmayacaktır.
Çay, farklı coğrafyalarda farklı şekillerde tüketilse de insanların bir araya gelmesini, kaynaşmasını, paylaşmasını sağlayan evrensel bir sembol olarak önemli bir rol oynar.
Latince “Camellia sinensis” olarak bilinen bir bitki olmasının yanı sıra; çay demleme, çay ritüelleri, seronomileri ile anıldığını bilmeyen kalmamıştır .
Seronomilerin yapıldığı Çay evleri, insanların huzur bulduğu, içsel bir yolculuğa çıktığı kutsal alanlar gibidir.
Felsefe ve inançların iç içe geçtiği kültür, Uzak Doğu’da belli bir disiplinle gerçekleştirilirken, bizde saat 5’e, birde ince belliye takılı kalır.
Sohbetlerin dibine ince belli bardaklarla 5 çayları ile vurulur,
Tarihin içinde saklı çayın dünyada ilk defa Çin ve Hindistan’da yetiştirilmeye başlandığı, anavatanın ise Assam olduğu söylenmektedir. M.Ö. 2700 yıllarında ise Assam’dan Çin’e taşındığı bilinmektedir. Çayın, Çinlilerin milli içeceği haline gelmesi ise M.S. 400 yılına denk gelmektedir.
Ortaçağ’da ticari ilişkilerle çayın kıymeti de anlaşılmış ve çay Asya’dan Avrupa ülkelerine, oradan da tüm dünyaya yayılmıştır. Dünya üzerinde Çinliler “çai”, Türkler “çay”, Ruslar “chay”, İranlılar “çay”, Araplar “şay”, Yunanlılar “tsa-i”, Japonlar “cha”, Portekizliler “cha”, Rumenler “ceai”, Fransızlar “thee”, İsveçliler “te”, Yahudiler ise “teh” olarak adlandırmaktadır. En çokta “tea” İngilizce kulaklarımızda çınlayan bir nota gibidir.
Çin’de çay kültürünün yerleşmesi ve yayılmasında Buda rahiplerinin rolü büyüktür, kendilerini insanüstü varlık olarak kanıtlayabilmek için bol çay içmiş ve uykusuzluğa dayanmışlardır. Çayı Buda mezhebinin adeta bir sembolü haline getirmişlerdir. Önceleri sadece imparatorluk sarayında içilen özel bir içecek olan Çay.,.imparatorun yakınlarının dışında sadece saraya gelen misafirlere ikram edilirken, halk arasında ancak 15-16. Yüzyıllarda yaygınlaşmıştır. Çin’den gemiyle Portekiz’e taşınmış, Portekiz’den başta Fransa ve Hollanda olmak üzere diğer Avrupa ülkelerine dağılmıştır. Ancak Avrupa’da çay, önceleri çok pahalı olduğu için uzun yıllar bir zengin içeceği olarak kalmıştır.
Bugün İngiltere’de büyük bir keyifle yudumlanan çay, aslında başlangıçta Avrupa’da pek de hoş karşılanmamıştır. Hıristiyan din adamları, çay ve çayevlerinin Hıristiyanlığa zararlı olduğunu ileri sürmüşlerdir. Bu tepkiler özellikle İngiltere’de yankı bulmuş ve 1675 yılında İngiliz Kralı tarafından çayevleri kapatılmış, çay içilmesi de yasaklanmıştır.
Çayın Anadolu topraklarına gelişi ise, İpek Yolu üzerinden Avrupa’dan önce gerçekleşmiştir. Tanzimat Fermanı’nın ilan edildiği 1839 yılından sonra, çay Türk toplumunda giderek daha fazla yer bulmuş ve kahvaltı sofralarının vazgeçilmez bir parçası olmaya başlamıştır. Çay tarımı konusunda ilk resmi girişimler ise Sultan II. Abdülhamit döneminde, 1888 yılında yapılmıştır. Ancak, dönemin kaynaklarına göre bu ilk denemeler çeşitli nedenlerle başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Buna rağmen, ilerleyen yıllarda çay, Anadolu’da köklü bir tarım faaliyetine dönüşerek kültürel ve ekonomik açıdan önemli bir yere sahip olmuştur. Bu süreç, çayın Anadolu’ya gelişinden itibaren Türk toplumu ve mutfak kültürü üzerinde derin etkiler bırakan bir serüvenin başlangıcı olmuştur.
Her yıl Aralık ayının 15’inde kutlanan Uluslararası Çay Günü, çayın küresel ölçekteki önemini vurgulamak için önemli bir fırsattır. Bugün, çay endüstrisinin doğal kaynakları korumak için kritik rolünü hatırlatırken, çayın sürdürülebilir üretimi ve tüketimi için kolektif eylemleri de teşvik etmektedir.
Çay Konferansı’nda rekabet, arazi mülkiyeti, güvenlik, işçi kadınların hakları, sosyal güvenlik vb. işlere yardımcı olmak amacıyla yapılan Deklarasyonun akabinde Hindistan Çay Kurulu, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’ne 15 Aralık tarihinin Çay Günü olarak kutlanmasını önermiştir. Hindistan, Sri Lanka, Nepal, Vietnam, Endonezya, Bangladeş, Kenya, Malavi, Malezya, Uganda ve Tanzanya gibi ülkelerin kutlama kararı ilk defa 2005 yılında Hindistan’ın başkenti Yeni Delhi’de düzenlenen bu Çay Konferansı ile ilintilidir.
Çayın, hem sağlık hem de ekonomik açıdan dünya üzerindeki etkileri göz önüne alındığında, günün önemi daha da artmaktadır.
Her yıl kutlanan Dünya Çay Günü, bu değerli bitkinin hem kültürel hem de çevresel önemini yeniden hatırlamaktadır. Çayın tarihi köklerinden bugüne uzanan hikâyesi, sürdürülebilir bir gelecek inşa etme çabalarımıza ilham verirken, aynı zamanda doğayla uyum içinde yaşayan bir toplum yaratma hedefimizi de pekiştirmektedir. Bu nedenle çayın yolculuğu, geçmişten geleceğe uzanan bir sürdürülebilirlik hikâyesi olarak değerlendirilmeli ve her yudumda bu bilinci yaşatmamız gerektiği unutulmamalıdır.
Vakti zamanında çayımı yudumlarken kimin dile getirdiğini hatırlamadığım tıpkı şu sözler gibi:
Neyimiz var ki bu dünyada? bir efkarlı ömrümüz, bir demli çayımız bir de yanık türkümüz…
Neyse ki çayın demi var, hayatın derdine inat…
Hande Sanem Çınar, 2024
