Devlet yönetimi sistemi, denge üzerine inşa edilmiştir. Merkez Anadolu yaklaşımı, bu dengenin devlet yönetiminin her alanında sağlanması gerektiğini savunur ve bunu “Devlet Yönetiminde Denge İlkesi” olarak adlandırarak değişmez bir kural olarak kabul eder. Devlet yönetiminde denge kaybolursa aşırılıklar ortaya çıkar; aşırılıkların olduğu bir yönetim sistemi ise başarısız olur.
Devlet yönetiminde uygulama ve sürdürülebilirlik için güçlü bir ekonomik bütçelemeye ihtiyaç vardır. Bütçenin oluşturulması, devlet yönetimleri için kritik bir öneme sahiptir. Çünkü başarılı bir devlet yönetimi, mali kaynaklara bağlıdır ve bu kaynakların sağlanması, dengeli bir bütçe ile mümkündür. Devlet bütçesi genellikle her kurumun kendi içinde başlar ve yasama organının onayıyla resmiyet kazanır. Yani bütçeyi yürütme organı hazırlar. Bu durum, siyaset kurumunun yasama, yürütme ve yargı organları ile bağlı kurum ve kuruluşların bütçelerini oluşturduğunu veya bu sürece dâhil olduğunu gösterir. Siyaset kurumunun bütçelemedeki aktif rolü, denge ilkesinin siyasi gerekçelerle ihlal edilmesine yol açabilir. Siyaset, bürokrasi ve teknokrasi gibi kurumların devlet yönetimine aşırı müdahalesi, denge ilkesine aykırıdır. Her grup, gücü kendi elinde toplamak ve sürekli olarak bu gücü korumak isteyecektir. Bütçe gibi önemli bir kalemin yürütme organına verilmesi, siyaset kurumunun iktidarını sürdürmek için bütçeyi kendi çıkarları doğrultusunda güç olarak kullanma riskini doğurur. Bu durum, hem denge ilkesinin ihlaline hem de etkin bir yönetimin ortadan kalkmasına neden olacaktır.
Devlet bütçesinde denge sağlanmadığında, devlet yönetiminde de denge sağlanamaz. Dengesiz bir devlet yönetimi mutlaka başarısız olacaktır. Bu nedenle, dengeli bir yönetim oluşturmak ve bunu sürdürülebilir kılmak büyük önem taşır.
Bütçede denge, bütçe kalemleri arasında büyük farklılıkların olmaması anlamına gelir. Bir kurumun yıllık bütçesinin diğerlerinden çok daha fazla olması, dengeyi bozar. Bu sadece mali dengeyi değil, aynı zamanda yönetimsel dengeyi de etkiler. Her kademedeki kurumların dengeli olması beklenir. Örneğin, bakanlıklar seviyesinde her bakanlığın bütçesi belirli bir aralıkta olmalıdır. Bir alt kademedeki bakanlıklara bağlı kurum ve kuruluşların bütçeleri de ortalama bir seviyede olmalıdır; bu, dengelilik ilkesinin gereğidir. Bütçelemede kademeli bir uygulama gereklidir. Her kademenin kendi sınırları içinde bütçelenmesi gerekir. Bir alt kademedeki bir kurumun, üst kademedeki bir kurumdan daha fazla bütçe alması, denge ilkesine aykırıdır. Ancak bütçeleme yetkisi yürütme organında olduğu sürece bu dengesizlikler yaşanacaktır ve bu durum yönetimin sağlıklı bir şekilde yürütülmesini engelleyecektir. Eğer devlet yönetimi gereği stratejik bir karar alınmışsa (örneğin eğitim, sağlık veya savunma sanayi gibi), burada denge ilkesi göz ardı edilebilir. Ancak olağan durumlarda bütçelemede denge ilkesinin uygulanması gerekmektedir. Bütçedeki dengesizlik, devlet yönetimindeki dengeyi olumsuz yönde etkileyecek ve bu etki diğer tüm süreçlere sirayet edecektir. Sonuç olarak, devlet yönetiminde genel bir bozulma meydana gelecektir. Bu duruma “kelebek etkisi” denir. Kelebek etkisinden kaçınmak için bütçelemede denge sağlamak en önemli görevdir.
Bütçelemede dengeyi kim sağlayacak?
Devlet yönetimi yapısı, siyaset ve bürokrasi gruplarından oluşmaktadır. Ancak bu gruplar, modern çağda devlet yönetimi konusunda yetersiz kalabilir. Bu iki gruba ek olarak, devlet aklı ve teknokrasi gruplarının da dâhil edilmesi gerekmektedir. Böylece dört gruptan oluşan bir devlet yönetimi yapısı, daha gelişmiş ve başarılı olacaktır. Devlet aklı, siyaset, bürokrasi ve teknokrasi arasında bir denge unsuru işlevi görecektir. Her bir grubun kendi içinde ve diğer gruplar arasında dengeyi sağlaması beklenir. Bu sayede hem yatay hem de dikey olarak denge sağlanmış olacaktır. Bütçedeki dengeyi sağlayacak olan da devlet aklıdır. Siyaset kurumunun yalnızca kendi siyasi geleceği için dengeyi bozmasına izin vermeyecektir. Devlet aklının, devlet yönetimi yapısı içinde yer alması bu açıdan son derece önemlidir.
Devlet yönetimi, denge üzerine kurulmuştur. Dengeyi bozacak herhangi bir unsur, telafisi zor hatalara yol açabilir. Daha da kötüsü, kelebek etkisiyle tüm yönetimi etkileyen bir sorunlar ağı oluşmasına neden olabilir. Bu nedenle, yönetim yapısında devlet aklı grubunun yer alması ve hem yatay hem de dikey ölçekte dengeyi sağlaması gerekmektedir. Aksi takdirde, devlet yönetimi başarısızlıkla sonuçlanacak bir sürece girecektir.
