Yılın ilk çeyreğinde Türkiye ekonomisi yüzde 2.6 daraldı. 2018’in son çeyreğine göre daralmanın hızı 2019’da azaldı. Son çeyrekte daralma yüzde 3 seviyelerine kadar yaklaşmıştı. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), bu yılın ilk çeyreğine (ocak-mart) ilişkin gayrisafi yurt içi hasıla (GSYH) sonuçlarını açıkladı. Üretim yöntemine göre cari fiyatlarla GSYH tahmini, bu yılın ilk 3 aylık döneminde geçen yılın aynı dönemine kıyasla yüzde 16 artarak 914 milyar 699 milyon lira olarak gerçekleşti. GSYH’yi oluşturan faaliyetler incelendiğinde bu yılın ilk çeyreğinde, geçen yılın aynı dönemine kıyasla zincirlenmiş hacim endeksi olarak tarım sektörünün katma değeri yüzde 2.5 arttı, sanayi sektörünün yüzde 4.3, inşaat sektörünün de yüzde 10.9 azaldı. Ticaret, ulaştırma, konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetlerinin toplamından oluşan hizmetler sektörünün katma değeri de yüzde 4 azalış gösterdi.
Ekonomistlerin beklentilerinin ortalaması, Türkiye ekonomisinin 2019’un ilk çeyreğinde yüzde 2.5 daralacağı yönünde olmuştu. Birinci çeyrekte GSYH, cari fiyatlar yüzde 16 artarak 914 milyar 699 milyon lira olarak gerçekleşti. İktisadi faaliyet kollarına göre cari fiyatlarla en yüksek büyüme hızı, yüzde 8.8 ile ‘kamu yönetimi, eğitim, insan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri’ sektöründe görüldü. Takvim etkisinden arındırılmış GSYH, zincirlenmiş hacim endeksinde, yılın birinci çeyreğinde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 2.3 azaldı. Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış GSYH, zincirlenmiş hacim endeksinde ise bir önceki çeyreğe göre yüzde 1.3 arttı. Hane halkı nihai tüketim harcamaları yılın birinci çeyreğinde, geçen yılın aynı çeyreğine göre zincirlemiş hacim endeksine göre yüzde 4.7 azaldı. Devletin nihai tüketim harcamaları yüzde 7.2 artarken, gayrisafi sabit sermaye oluşumu yüzde 13 geriledi. Mal ve hizmet ihracatı, yılın birinci çeyreğinde geçen yılın aynı çeyreğine göre zincirleme hacim endeksi olarak yüzde 9.5 artarken, ithalatı yüzde 28.8 azaldı. İş gücü ödemeleri yılın birinci çeyreğinde, geçen yılın aynı çeyreğine göre yüzde 20.9, net işletme artığı/karma gelir yüzde 10.8 yükseldi. İş gücü ödemelerinin cari fiyatlarla gayrisafi katma değer içindeki payı geçen yılın birinci çeyreğinde yüzde 38.3 iken bu oran yılın birinci çeyreğinde yüzde 39.3 oldu. Net işletme artığı/karma gelirin payı ise yüzde 43.3’ten yüzde 40.8’e düştü.
ÖNCÜ VERİLER DÜŞÜŞÜ İŞARET EDİYOR
Müstakil Sanayici ve İşadamları Derneği (MÜSİAD) Satınalma Müdürleri Bileşik Endeksi (SAMEKS), mayısta bir önceki aya göre, 1.8 puan azalarak 41.9 seviyesine geriledi. Aynı dönemde Hizmet Endeksi önceki aya göre 3.6 puan azalarak 40.3 seviyesine, sanayi endeksi de 5.1 puan düşüşle 41.1 seviyesine indi. Geçen yılın eylül ayında başlayan durgunluk Mayıs 2019 döneminde de devam etti. Mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış SAMEKS Bileşik Endeksi, reel sektöre yönelik olumsuz bir görünüm arz etti.
YATIRIMLAR DA ASKIYA ALINDI
CHPli Aykut Erdoğdu “Borca ve faiz ödemelerine çalışan sanayici yeni yatırım yapamıyor” ifadesini kullandı. Erdoğdu, verilerin bu sene yüzde 3 civarında daralacağını ortaya koyduğunu savundu. Milli gelirin bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 2.6 azaldığına dikkati çeken Erdoğdu, daha büyük bir çöküşü önlemek için 2019’un ilk üç ayında devletin seferber edildiğini ve nihai tüketim harcamalarının bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 7.2 arttığını dile getirdi. Verilerin, Türkiye’nin sadece ağır bir kriz içinden geçmekle kalmadığına, aynı zamanda yeni yatırımların da askıya alındığına işaret ettiğini ileri süren Erdoğdu “Geçtiğimiz günlerde açıklanan İSO 500 raporunda Türkiye’nin en büyük sanayi kuruluşlarının finansman giderlerinin, karlarına oranla yüzde 89’a ulaştığı açıklanmıştı. Borca ve faiz ödemelerine çalışan sanayici yeni yatırım yapamıyor. Bu ise Türkiye’yi uzun vadede bir durağanlığa mahkum edecek” görüşünü paylaştı.
OLUMSUZ POLİTİK GELİŞMELER ÇARKLARI ETKİLİYOR
Ankara Sanayi Odası (ASO) Başkanı Nurettin Özdebir, ilk çeyrekte G-20 ülkelerinin Arjantin dışında büyüdüğüne dikkati çekerek, Türkiye’de büyümenin, kamu harcamalarındaki yüzde 7.2 ve ihracattaki 9.5’lik artışla desteklendiğini bildirdi. Açıklanan yapısal tedbirlere değinen Özdebir “Yapısal tedbirlerin hayata geçmesi, para ve sermaye piyasalarında uygulamaya konulan adımların beklenen sonucu vermesi ve en önemlisi Türkiye’nin risk primini yükselten olumsuz dış politik gelişmelerin son bulmasıyla ekonominin çarkları yeniden dönecektir” değerlendirmesinde bulundu
DEVLET HARCAMASI ARTTI HANENİN KRİZİ AZALDI
Geçen yılın son çeyreğine göre büyüme -2.98’den -2.62’ye kadar geriledi. Aynı döneme bakacak olursak ithalat -24.4’ten -28.8’e çıktı. İthalatın daralmasıyla birlikte ihracat tarafında da düşüş kaydedildi. Yüzde 10.56 olan ihracat oranı ilk çeyrekte yüzde 9.47’ye indi. Devlet harcamaları aynı dönemde hız kesmedi. 2018’in son çeyreğinde yüzde 0.46 olan kamu harcamaları 2019 birinci çeyrekte 7.22’ye kadar yükseldi. Hanehalkı krizin etkisini az da olsa üzerinden attı. Son çeyrekte yüzde -8.9 olan harcamalar -4.71’e düştü. Mevsim etkilerinden dolayı tarımda toparlanma görülürken, sanayinin işleri biraz daha yoluna girdi. Bu sefer çöküş hizmet tarafında oldu. İnşaat sektöründe de daralmanın hızı arttı yatırımlar ise bıçak gibi kesildi.
DIŞ TALEPTEN BÜYÜMEYE REKOR KATKI
Geçen yılın ikinci yarısında daralarak teknik resesyona giren Türkiye ekonomisi, 2019’un ilk çeyreğinde yüzde 1.3 büyümeye işaret ederek teknik resesyondan çıkmış oldu. Halk Yatırım Araştırma Direktörü Banu Kıvcı Tokalı, ilk çeyrekte, çeyreklik bazda yüzde 1,3’lük büyüme oranı kaydedilerek, teknik resesyon ortamından çıkıldığını söyledi. İkinci çeyrekte sıfır büyüme ortamına yakın, üçüncü çeyrekten itibaren ise yıllık büyüme oranlarına geri dönebileceğini tahmin ettiklerini belirten Tokalı “2019’un tamamı için büyüme tahminimizi yüzde 0.5 düzeyinde tutuyoruz. Diğer taraftan, kamu tüketim harcamaları büyümeye destek faktörü olmaya devam ediyor” diye konuştu. Harcamalar yöntemiyle hesaplanan GSYH verilerine göre, ilk çeyrekte özel tüketim, yatırımlar ve stokların büyümeyi aşağı çekerken, net dış talebin rekor katkı verdiğini vurgulayan Ekonomist Haluk Bürümcekçi de şunları kaydetti: “Net dış talep büyümeye 9.4 puan katkı verdi. Bu ise endeks tarihinin rekor katkısı oldu. Önümüzdeki dönem görünümünü ele aldığımızda; ilk sinyaller milli gelirin 2019 yılının ikinci çeyreğinde de daralacağına işaret etmekte.”
