Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 2018 yılı üçüncü çeyreğine ilişkin gayri safi yurt içi hasıla verilerini açıkladı. Türkiye ekonomisi, üçüncü çeyrekte yüzde 1.6 büyüdü. Beklenti büyümenin yüzde 2 seviyesinde gerçekleşeceği yönündeydi. Analistler ise stokların büyümeyi 5.6 puan aşağı çektiğini, net dış talebin ise 6.7 puanlık katkı verdiğini söyledi. Mal ve hizmet ihracatı, 2018 yılının üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre zincirleme hacim endeksi olarak yüzde 13.6 artarken ithalatı ise yüzde 16.7 azaldı. Türkiye ekonomisi geçen yılın aynı döneminde yüzde 11.1 büyüyerek, son altı yılın en yüksek çeyreklik büyümesini gerçekleştirmişti. Diğer taraftan 2018 yılının ilk çeyreğinde yüzde 7.3 olan büyüme yüzde 7.2; ikinci çeyrekte ise yüzde 5.2 olan büyüme yüzde 5.3’e revize edildi. 2018 üçüncü çeyreğinde mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış GSYH çeyreklik bazda yüzde 1.1. düştü. GSYH’yi oluşturan faaliyetler incelendiğinde bu yılın üçüncü çeyreğinde, geçen yılın aynı dönemine kıyasla zincirlenmiş hacim endeksi olarak tarım sektörünün katma değeri yüzde 1, sanayi sektörünün yüzde 0.3 artarken, inşaat sektörünün ise yüzde 5,3 azaldı. Ticaret, ulaştırma, konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetlerinin toplamından oluşan hizmetler sektörünün katma değeri de yüzde 4.5 yükseliş gösterdi. İhracat yüzde 13.6 artarken, ithalat yıllık bazda yüzde 16.7 daraldı. Gayrisafi Yurt İçi Hasıla üçüncü çeyrek ilk tahmini; zincirlenmiş hacim endeksi olarak (2009=100), 2018 yılının üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzde 1.6 arttı. Üretim yöntemiyle Gayrisafi Yurt İçi Hasıla tahmini, 2018 yılının üçüncü çeyreğinde cari fiyatlarla yüzde 21.8 artarak 1 trilyon 13 milyar 453 milyon TL oldu. Gayrisafi Yurt İçi Hasılayı oluşturan faaliyetler incelendiğinde; 2018 yılının üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre zincirlenmiş hacim endeksi olarak; tarım sektörü toplam katma değeri yüzde 1, sanayi sektörü yüzde 0.3 artarken inşaat sektörü yüzde 5.3 azaldı. Ticaret, ulaştırma, konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetlerinin toplamından oluşan hizmetler sektörünün katma değeri ise yüzde 4.5 arttı.
Halk Yatırım Araştırma Direktörü Banu Kıvci Tokalı da yaz döneminde yaşanan finansal dalgalanma ve öncesinde parasal sıkılaşma adımlarının gecikmeli etkilerinin, yılın 3. çeyreğinde büyümede beklenen yavaşlamayı gösterdiğini söyledi. Son çeyrek büyümeye yönelik ilk tahminlerinin, net dış talebin güçlü katkısı dolayısıyla yıllık bazda daralma gerçekleşse de sınırlı kalabileceği yönünde olduğunu aktaran Tokalı “Bu doğrultuda, 2018 için yüzde 3.2 ve 2019 için de yüzde 2.0 büyüme tahminlerimizi koruyoruz” dedi. Tokalı, 3. çeyrekte sanayi katma değerindeki artışın yüzde 0.3 ile sınırlı kaldığına dikkati çekerek, burada son çeyrekte daralma görülebileceğini belirtti.
Hizmetler sektörünün yüzde 2.7’lik artışla büyümeye destek sağladığını ifade eden Banu Kıvci Tokalı, şu değerlendirmelerde bulundu: “Finans ve bilgi & iletişim öne çıkan destekleyici sektörler olmaya devam ederken, inşaat sektöründe hem çeyreklik hem de yıllık bazda yavaşlama dikkat çekiyor. Tarım sektörü ise 2. çeyrekteki yıllık düşüşün ardından 3. çeyrekte sınırlı da olsa katkı tarafına geçmiş durumda. Son çeyrekte de artı tarafta kalmasını bekliyoruz. Büyümenin kompozisyonundaki değişim, harcama grupları bazında daha net ortaya çıkıyor. Net dış talep, üçüncü çeyrekte 6.7 puanlık ciddi bir katkıya işaret ediyor. Yani, finansal türbulans ve parasal sıkılaşmanın büyümede etkisi, 5.2 puanlık daralma gösteren iç talepte gözleniyor. Kur ve dış ticaret gelişmelerine ek olarak, YEP’in yaklaşımı doğrultusunda, net dış talebin büyümeye katkısının önümüzdeki dönemde de devam etmesini bekliyoruz.”
QNB Finaninvest Başekonomisti Burak Kanlı ise 3. çeyrek büyümesinin iktisadi faaliyetteki yavaşlamayı ortaya koyduğunu belirterek, şunları kaydetti: “2016’nın 3. çeyreğinden beri ilk defa çeyreklik bazda iktisadi faaliyet geriledi. Veri, tüketim ve yatırım harcamalarında ciddi bir daralmaya işaret ediyor. Bu durum kısmen net ihracatın katkısıyla telafi edilmiş, ancak dikkati çeken bir başka unsur ise stoklardan gelen ciddi negatif katkı. Bu, kısmen altın ticaretindeki iyileşmeden, kısmen de kurdaki sıçramayla birlikte ara malı ve tüketim malı talebinin stokları eritmek suretiyle karşılanmasından kaynaklanıyor. Son çeyrekte hem çeyreklik hem de yıllık bazda daralma görme ihtimali yüksek ve yıl sonunda yıllık büyümenin yüzde 3,2 olmasını beklemekteyim. 2019 ilk çeyreğinde de iktisadi faaliyet zayıf seyretmeye devam edecektir ve ardından kademeli bir toparlanma sürecine girecektir diye düşünüyorum.”
ASKON Başkanı Hasan Ali Cesur ise yatırımcının üretimden ziyade parayı tutmak adına faize yöneldiğini, bunun da büyüme oranında ilk iki çeyrekte görülen rakamların üçüncü çeyrekte yüzde 1.6’ya kadar gerilemesine neden olduğunu söyledi. Cesur “Daha da olumsuz bir tablo ile karşılaşabilirdik. Eskisi gibi yüksek rakamlar olmamakla birlikte ekonomide dengeleme politikası ile birlikte zaman içinde faizlerde ve enflasyonda düşüş yaşanacağı kanaati içerisindeyiz” şeklinde konuştu.
CHP Genel Başkan Yardımcısı Aykut Erdoğdu “Verileri bir cümleyle ifade etmek gerekirse çakılmanın resmi verisi geldi. Büyümedik resmen çakıldık. İnşaat ve betona dayalı ekonomi modeli inşaat ile çöktü” dedi. Erdoğdu “Büyümenin bileşenlerine bakarsak, tarım sektörü yaz döneminin de etkisiyle yüzde 1 büyüyebilmiş. Sanayi ise adeta yerinde saymış, sadece 0.3 oranında büyümüş. İmalat sanayi istihdamındaki yaklaşık 253 bin kişilik artış ile sadece binde 6 büyüme elde edilebilmiş.”
TİM Başkanı İsmail Gülle, Türkiye ekonomisinin, küresel ekonominin yeniden yapılandığı bu dönemi “dengeleme ve disiplin dönemi” olarak geçiriyor olmasının ihracata önemli bir misyon yüklediğini söyledi. Gülle “Bu nedenle Ticaret Bakanlığı’mızın liderliğinde TİM ve ihracatçı birliklerimiz olarak sadece ekim ve kasım aylarında Cumhuriyet tarihinin rekor aylık ihracat rakamlarını yakalamamız değil, 2018’in üçüncü çeyreğinde net ihracatın büyümeye 6,7 puan ile son 10 yılın en büyük katkısını sağlaması suretiyle üçüncü çeyrekte Türkiye ekonomisinin yüzde 1,6 büyüme yakalaması bizler için övünç kaynağıdır. Elimizdeki veriler, 2018’in bitirmekte olduğumuz son çeyreğinde ihracatın büyümeye önemli bir katkı sağlamayı sürdüreceğine işaret etmektedir” ifadelerini kullandı.
MÜSİAD Başkanı Abdurrahman Kaan da yılın ilk iki çeyreğinde sırasıyla yüzde 7.2 ve yüzde 5.3 büyüyen Türkiye ekonomisinin, yılın üçüncü çeyreğinde de yüzde 1.6 ile pozitif büyüme performansını sürdürmesinin “ekonomide dengelenme” sürecinin ilk meyvelerinin alındığına işaret ettiğini söyledi. Temmuz, ağustos ve eylül aylarını kapsayan bu dönemde, kur şokları ile ekonomiye “ayar” verilmeye çalışıldığını belirten Kaan “Bunun etkisiyle ekonomik aktivitede önceki dönemlere kıyasla bir ivme kaybı gözlenmişti. Milli ekonomimize yöneltilen bu saldırı ve yürütülen algı operasyonlarına karşın bu dönemde Türkiye ekonomisinin yüzde 1.6 büyümesini önemsiyoruz” değerlendirmesinde bulundu.
