Sanatçıların Anadolu’da örgütlendiği ilk kent de olan Teos’un kazı başkanı Prof. Dr. Musa Kadıoğlu, kente ve çalışmalara ilişkin Aydınlık’ın sorularını yanıtladı
İzmir Sefehisar’da yer alan, tarihi M.Ö 10’uncu yüzyıla kadar uzanan, Ionia Bölgesi’nin 12 kentinden biri olan antik liman kenti Teos’ta İş Bankasının desteğiyle kazı çalışmaları yürütülüyor. Kentin en önemli yapısı Dionysos Tapınağı, çalışmalarla gün yüzüne çıkarılıyor. Teos’un içerisinde Hellenistik ve Roma dönemi kalıntıları, Akropol, Dionysos Tapınağı, Tiyatro, Bouleuterion, Agora, Agora Tapınağı ve büyük bir sarnıç ve Antik Liman yer alıyor. Kenti, yarımadanın ortasındaki akropol ile güney limanı arasında yaklaşık 3,7 km uzunluğunda, iyi korunmuş durumda olan Hellenistik dönem kent suru çevreliyor.
EN ÇOK ÖNEM VERİLEN YAPISI
Dionysos Tapınağı, Hellenistik dönem kent surunun içerisinde ve batı surlarının hemen doğusunda inşa edilmiş. Tapınak, Teos’un araştırma tarihi boyunca en çok önem verilen yapısı. Ion düzeninde, üç bölümlü̈ olarak inşa edilmiş olan tapınak, alışılagelmiş bir plana sahip olmakla birlikte, tapınağı çevreleyen temenos duvarı trapez biçimli. Temenos’u (Duvarla çevrelenmiş kutsal alan ya da dinsel yapı topluluğunu içeren bölge) dört bir taraftan dorik (kuzey ve güney) ve ionik (doğu ve batı) stoalar (Antik Yunanistan mimarisinde bir sokak ya da agoranın yanında yer alan, üstü kapalı, sütunlu galeriler) çevreliyor. Dionysos Tapınağı, kısa kenarlarında altı, uzun kenarlarında 11 sütun bulunan peripteral bir tapınak. Tapınak içerisinde ele geçen birçok mimari blok ve tapınağa ait figürlü friz blokları, stilistik olarak Hellenistik döneme tarihlenmektedir. Tapınağın doğusunda gün yüzüne çıkarılan ve Kutsal Alana ana girişi sağlayan kapının (propylon) inşa yazıtı, İmparator Augustus Dönemi’ne tarihlenmektedir. Ele geçen yazıtlar ile mimari bezemenin stili, temenos stoalarının Augustus Dönemi’nde yenilenmiş olacağına işaret ediyor.
SANATÇILARIN ÖRGÜTLENDİĞİ KENT
Teos, Anadolu’da ilk kez sanatçıların örgütlendiği kent olarak bilinmektedir. Dionysos kültünün kent ve çevresindeki önemi nedeniyle MÖ üçüncü yüzyılda şair, müzisyen, tiyatrocu ve şarkıcılardan oluşan Dionysos Sanatçılar Birliği kurulmuş. Bir süre sonra kentte huzursuzluk kaynağı olarak görülen bu topluluk önce Ephesos’a (Selçuk), ardından Myonnessos’a (Doğanbey / Çıfıtkale), son olarak da Lebedos’a (Ürkmez) gönderilmiş. Şairler Anakreon, Antimakhos, Epikuros, Nausiphanes, Apellikon ve tarihçi Hekataios Teos’ta yaşamış antik çağın önemli filozof ve sanatçıları arasında yer alıyor.
İLK TÜRK KAZISI 1960’LARDA
18. yüzyılın başlarından itibaren Teos, Batılı araştırmacı ve gezginlerin ilgi odağı olmuş. 1709 ve 1716’da, İngiltere’nin İzmir (Smyrna) Konsolosu ve Botanikçi William Sherard Teos’a uğrayarak, kentteki yazıtların kopyalarını almış. 1700’lü yıllarda Hollanda Krallığı’nın İzmir Konsolosu Daniël Alexander de Hochepied de Teos yazıtlarını incelemiş. Kentteki ilk arkeolojik kazı ve araştırmalar, 1764-1765’te, İngiliz Dilettanti Cemiyeti (Society of Dilettanti) adına Richard Chandler ve Nicholas Revett tarafından yapılmış. Teos’ta Türk bilim insanlarının kazı ve araştırmaları ancak 1960’lı yıllarda yapılabilmiş. 1962 ile 1967 yılları arasında, Ankara Üniversitesi’nden Yusuf Boysal ile Baki Öğün, Dionysos Tapınağı, Hellenistik Sur, Agora ve Bouleuterion gibi yapıların yanı sıra Akropolis, Tiyatro ve Nekropolis’lerde de kazı ve araştırmalar yapmış. 1980-1992 yıllarında mimar Duran Mustafa Uz, hem Dionysos Tapınağı’nda hem de Akropolis’teki tapınakta sınırlı sondaj çalışmaları yapmış ve “Teos’taki Dionysos Tapınağı” isimli doktora tezini hazırlamış. 1993 ve 1996’da Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nden Numan Tuna, kentte kısa süreli yüzey araştırmaları yapmış.
2 BİN 200 YILLIK KİRA SÖZLEŞMESİ
2010 yılında yeniden başlayan kazı, araştırma, koruma ve onarım çalışmaları, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof.Dr Musa Kadıoğlu başkanlığında yürütülüyor. 2015 yılında ören yeri statüsü kazanan Teos Antik Kenti, bölgede Efes ve Bergama’dan sonra en sık ziyaret edilen ören yerlerinden birisi. 2016 yılında bulunan, kira sözleşmesi niteliği taşıyan ve hukuki terimler ile pek çok ayrıntıya yer veren 2 bin 200 yıllık yazıt, kültür dünyasında yankı uyandırmıştı.
‘GELECEK NESİLLERE AKTARILMASI ÖNCELİK VERDİĞİMİZ HUSUS’
İş Bankası, Teos’da yapılan kazı çalışmalarını duyumak için 17 Haziran’da basın ziyareti düzenledi. Ziyarete Türkiye İş Bankası Kurumsal İletişim Müdürü Bülent Yumuşaker ve İş Sanat Genel Müdürü Zuhal Üreten katıldı. Yumuşaker çalışmalara ilişkin şöyle konuştu: Anadolu’nun kültürel ve tarihsel zenginliğinin gün yüzüne çıkarılması, bu mirasın koruma altına alınarak gelecek nesillere aktarılması, toplumsal bilincin pekiştirilmesi, kurumsal sosyal sorumluluk çalışmalarımızda öncelik verdiğimiz hususlar arasında yer alıyor. Gaziantep Zeugma’da, Antalya Patara’da ve Kırşehir Kaman’da devam eden arkeolojik kazılara destek veriyoruz. Bu alandaki desteğe Teos ile bir yenisini daha ekliyoruz. ”
GEÇ ARKAİK DÖNEM TAPINAĞINI BULMAK İSTİYORUZ
Teos Antik Kenti Kazı Başkanı Prof. Musa Kadıoğlu Aydınlık’ın sorularını yanıtladı.
Dokuz yıllık kazı çalışmanız süresince sizi en çok heycanladıran buluntular neler oldu?
Çalışmalarda çok önemli yazıtlara ulaştık. Özellikle, 2 bin 200 yıllık kira kontratı, Telemakhos yazıtı, Akdera yazıtı bizi en çok heyecanladıran yazıtlar oldu.
Teos sanatçıların örgütlendiği bir kent, Dionysos Sanatçılar Birliği’ne ilişkin ne gibi buluntular var ?
Dionysos Sanatçılar Birliği Atina’da da var. M.Ö ikinci yüzyılın ikinci yarısında, ilk kez Teos’ta Dionysos Sanatçılar Birliği’nin Anadolu kolu kuruluyor. Teos’ta bununla lgili yazıtımız var. Dionysos Sanatçılar Birliği’ne devlet desteğiyle burada yer satın alınıyor. M.Ö 229- 220 yıllarında sur bütçesinden alınarak altı bin drahmi veriliyor yer için. Yazıtta, Dionysos Sanatçılar Birliği’nin oyunları düzenleyen destek olan kişilerin onurladırıldığı da geçiyor.
‘CADDE VE SOKAK SİSTEMİNİ ARAŞTIRIYORUZ’
Çalışmalarınızda önümüzdeki dönemde nelere ulaşmak istiyorsunuz, neler üzerinde çalışacaksınız?
Öncelikli amacımız kentteki cadde ve sokak sistemini araştırmak. Düzenli bir plana mı sahip yoksa organik gelişmiş tam ortaya çıkarmak istiyoruz. Şuanki çalışmalarda organik bir gelişimin olduğu görülüyor. Ayrıca 15-20 tane mimari blokları elimizde olan, geç arkaik dönem bir tapınak var. Bu tapınağın nerede olduğunu bulmak istiyoruz. Böyle bir tapınağın Teos’taki varlığını ortaya çıkarmak istiyoruz.
Dionysos Tapınağı’nda ulaşmak istedeiğiniz hedefler var mı?
Burada tapınağın mimarı olan Hermogenes’i tarihlendirme hedefimiz var. Tapınağın her kısmında çalışmalar yapıyoruz. Hme yüzeyde derin çalışmalar, hem yazıt, hem de seramikle tarihlendirme çalışması yapmak istiyoruz. Bu çalışmlarla birlikte tapınağın belirsiz olan miamarisini oratay çıkarmak istiyoruz. Önümüzdeki beş yıllık çalışma döneminin sonunda buna ulaşma hedefimiz var.
