Rusya-Ukrayna Savaşı'nın Sebep Olduğu Enerji Krizi

Savaşlar kültürel ve küresel birçok yıkıma sebep olmakla beraber, etkilerini savaş bittikten sonra dahi sürdürmektedir. Bu etkilere örnek olarak gösterebileceğimiz enerji krizleri “sanayileşmenin ve şehirleşmenin hız kazanmasıyla birlikte enerjiye olan gereksinimi de paralel ölçüde etkilemekte ve enerjiye duyulan ihtiyaç gün geçtikçe artmaktadır” (Kesici, 2022: 46). Nitekim “dünya enerji ihtiyacı; kentsel gelişim, nüfus artışı, sanayileşmenin artması, elektrik kullanımının ve motorlu taşıt sayısının artması gibi unsurlara bağlı olarak artmaktadır” (Özalp, 2015: 105).

Putin’in iktidar olmasıyla birlikte, dış politikada uygulamaya başlamış olduğu enerji politikaları ile enerji konusunda dönüşüm yaşanmış ve Rusya 1998 ekonomik krizini enerji fiyatlarının yükselmesiyle atlatmıştır (Yurtsever, 2019: 40-41). Ayrıca Rusya ve Ukrayna arasındaki çatışmanın başlaması, anında aksamalara yol açmış, Batı ülkeleri, savaş gayretlerini sınırlandırmak amacıyla Rusya’ya karşı enerji sektörünü hedef alan ağır ekonomik yaptırımlar uygulamıştır. Buna misilleme olarak, Rusya Avrupa’ya doğal gaz ihracatını teknik ve politik nedenlerle azaltma politikası gütmüştür.

Avrupa, savaş öncesinde enerji ihtiyacının yaklaşık %40’ını Rusya’dan karşılamakta ve bu bağımlılık, Nord Stream 1 ve Nord Stream 2 gibi stratejik boru hatlarıyla desteklenmekteydi. Ancak savaşın başlamasıyla birlikte, enerji piyasaları bu bağımlılığın yarattığı riskler ortaya çıktı ve Nord Stream 1 gibi boru hatları aracılığıyla gaz akışındaki azalış, uzun süreli bir enerji kıtlığı endişesini artırarak enerji fiyatlarında hızlı bir yükselişe neden oldu. Doğal gaz akışının Ukrayna üzerinden gerçekleşmesi ve Rusya ile Ukrayna arasındaki çatışmaların devam etmesi AB (Avruba Birliği)’nin enerji arzını olumsuz yönde etkiledi ve “Rusya enerjiyi AB ülkelerine karşı yaptırım ve güç unsuru olarak kullandı” (Kesici, 2022: 47).

“Rusya, AB`ye yıllık yaklaşık 130 milyar metreküp doğalgaz ihracatı yapmaktadır”, nitekim bu da AB`nin toplam doğalgaz ithalatının üçte birine tekabül etmektedir (Özalp, 2015: 105). “AB’ye yapılan bu doğal gaz ihracatının %95’i Ukrayna üzerinden geçmekte” olduğu için yaşanılan kriz Avrupa ülkelerini ciddi şekilde sarsmıştır (Kesici, 2022: 49). Rusya ile Ukrayna arasındaki savaş, yıkıcı bir insani krize yol açmanın yanı sıra küresel enerji pazarlarını da ciddi bir şekilde sekteye uğratmış ve AB enerji konusunda yeni politikalar belirlemek zorunda kalmıştır. AB başta olmak üzere birçok ülke enerji politikalarını yeniden gözden geçirmeye zorlanmış, REPowerEU gibi girişimlerle enerji tedarikinin çeşitlendirilmesi, yenilenebilir enerjiye geçişin hızlandırılması ve enerji tasarrufu politikalarının önceliklendirilmesi hedeflenmiştir. Bu politikalara örnek olarak AB’nin “2030 yılına kadar yenilenebilir enerji kaynaklarına ağırlık vererek fosil yakıtlara bağımlılığın azaltılması ve Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri doğrultusunda çevrenin sürdürülebilirliğinin güvence altına alınması” önemli politika değişikliklerindendir (Korla, 2022: 3). Yenilenebilir enerjiye geçiş hız kazanmış olsa da kısa vadede fosil yakıtlara olan bağımlılık arttığı için iklim değişikliğiyle mücadele hedefleri tehlikeye düşmüştür. Ayrıca kömür gibi çevresel etkileri yüksek enerji kaynaklarının kullanımı, karbon emisyonlarının artışı söz konusudur. Nitekim Ukrayna krizinin yaşandığı 2022 yılı itibarıyla Avrupa’da birçok şehirde enerji tasarrufu önlemleri enerji fiyatlarındaki söz konusu artışın doğal bir sonucu olmuştur. Enerji fiyatlarındaki bu hızlı artış, Avrupa genelinde ekonomik baskılara yol açarak, doğal gaz ve elektrik fiyatlarının yükselmesi, hane halklarını ve sanayi sektörlerini olumsuz etkilediği gibi özellikle enerji yoğun üretim sektörleri, maliyet artışları nedeniyle üretimi kısmak veya faaliyetlerini askıya almak zorunda kalınmış/bırakılmıştır. Kriz Avrupa’da enerjiye bağımlı ülkelerin kırılganlıklarını ortaya çıkarmış ve enerji güvenliğinin jeopolitik karmaşıklığını gözler önüne sermiştir. Nitekim Rusya, AB’nin enerji ihtiyacını karşılamada oldukça önemli bir rol oynamaktadır (Kesici, 2022: 47). Ayrıca “Ukrayna, ithal gıda maddelerine ve gübrelere yüksek oranda bağımlı olan birçok ülkenin kilit tedarikçisi konumundadır” (Korla, 2022: 7). Küresel enerji pazarlarında uzun zamandır baskın olan Rusya doğal gaz, petrol ve kömürün en büyük ihracatçılarındandır. “Enerji pazarındaki Rus doğal gaz ve petrol hakimiyeti AB ülkelerinin zaman zaman enerji krizleri ile karşılaşmasına neden olmaktadır” (Kesici, 2022: 47). “Özellikle gaz ve petrol kaynaklarını stratejik ihraç ürünü olmaları yanında, enerji bağımlısı ülkelere yönelik önemli bir baskı aracı ve silah olarak kullandığı da görülmektedir” (Korla, 2022: 7). Nitekim kriz sadece enerji bağımlı ülkelerde değişiklik göstermemiş, Rusya için de değişik hamleler doğurmuş ve Rusya enerji ihracatını Asya pazarlarına yönlendirerek yeni pazar arayışına girmiştir. Özellikle Çin ve Hindistan, Rus enerjisine düşük maliyetle erişim sağlayarak küresel enerji ticaretindeki dengeleri değiştirmiştir. Rusya ve Ukrayna arasındaki kriz enerji güvenliği, fiyat istikrarı ve çevresel sürdürülebilirlik arasındaki dengeyi yeniden tanımlamış ve ülkeleri daha dayanıklı enerji politikaları geliştirmeye yöneltmiş/sevk etmiştir. Enerji krizi, aynı zamanda enerji politikalarının jeopolitik etkilerini vurgulayarak, küresel karar alıcıların enerji kaynaklarına dair stratejik önceliklerini yeniden şekillendirmiştir.

KAYNAKÇA

Gündoğdu, E., & Çakır Gündoğdu, B. (2023). Avrupa Birliği Enerji Güvenliğinin 2022 Ukrayna Krizi Bağlamında Analizi. Marmara Üniversitesi Avrupa Araştırmaları Enstitüsü Avrupa Araştırmaları Dergisi, 31(2), 133-159.

Kesici, G. E. (2022). Rusya-Ukrayna Savaşı’nın AB’nin Enerji Politikalarına Yansıması. EURO Politika, (15), 46-54.

Korla, F. (2022). Ukrayna Krizi Sonrasında Avrupa’da Enerji Sorunsalı: Alternatif Enerji Arz Kaynakları ve Türkiye. Journal of Economics and Political Sciences, 2(1), 1-19.

Özalp, M. (2015). Ukrayna Krizi Ekseninde Türkiye ve AB Enerji Güvenliği. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 16(1), 103-118.

Yurtsever, B. (2019). AB-Rusya İlişkilerinde Enerjinin Çatışmacı mı Birleştirici mi Bir Rolü Var?. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 2(3), 39-54.