Çin, sakal bırakmak, helal gıda tüketmek, Kur’an okumak, aralarında Türkiye’nin de olduğu Müslüman nüfusun fazla olduğu ülkelere gidip gelmek gibi sebeplerle 3 milyona yakın Doğu Türkistanlıyı toplama kamplarına doldurdu. Dikenli teller, yüksek gözetleme kuleleri ile silahlı görevlilerin 24 saat izlediği bu kamplarda tutulanların akıbetleri bilinmiyor. Çin bu kampların ‘rehabilitasyon merkezleri’ olduğunu iddia etse de BM, AB ABD kamplardaki insanlık dışı uygulamalar konusunda tüyler ürperten raporlar yayınladı. Bunların yanında yazar, şair ve ses sanatçısı gibi Uygurların entelektüel havzasına da aynı muameleyi yapan Pekin’in yeni bir hamlesi daha ortaya çıkarıldı. Çin, Doğu Türkistan’ın tarihi ve kültürel haritasını tamamen silmek için sembol binaları, camileri de yok ediyor. Çinli araştırmacı Shawnwzhang uydu görüntülerinden yararlanarak Doğu Türkistan’ın Keriye nahiyesindeki 800 yıllık Heytgah Camisinin Çin yönetimi tarafından yıkılmış olduğunu tespit etti.
Çin yönetiminin sadece 800 yıllık Keriye Heytgah (Iydgah) Camisini (yıkılmadan önceki kapı önünden görünüşü) değil, bütün mahalleyi yok etmiş olduğu da görünüyor…
Çin bu bölgelerde yabancı denetimine izin vermediği için bu iddiaların yerel veya uluslararası kaynaklarca doğrulanması mümkün olmabiliyor. Ancak 2017 ve bugüne ait iki uydu görüntüsünü kıyaslayan bir başka araştırmacı iki yıl önce uydu görüntülerinde görünen tarihi caminin yerinde bugün hiçbir şey olmadığını net bir şekilde ortaya koyuyor.
Bir başka tarihi camii yıkıldı haberi de tarihi Kargilik kentinden. Yine uydu görüntüleri üzerinden çalışma yapan araştırmacılar tarihi caminin ‘kentsel dönüşüm’ gerekçesiyle yıkıldığı sonucuna ulaştı. Aslında Kargilik’teki 500 yıllık camii hakkında ilk iddia iki sene önce gündeme gelmişti. O tarihte Uygur aktivistleri Pekin’in tarihi camiyi Komünist Parti’nin propaganda merkezine çevirdiğini duyurmuştu. Yerel kaynaklar Kaşgae bölgesindeki birçok caminin aynı şekilde dönüştürüldüğüne dikkat çekiyor. Kaynaklar camilerdeki hadis ve ayet yazılarının yerine Çin Komünist Partisi sloganlarının yazıldığını, minarelerden de ezan yerine ÇKP ve Çin Ulusal marşının çalındığını aktarıyor.
SİNCAN’IN EN BÜYÜK CAMİSİ
Çin yönetiminin haritadan sildiği Iydgah Camii Orta Asya’nın en eski ve sembolik mabedlerinden biri olarak gösteriliyor. Kaşgar bölgesinde bulunan tarihi yapı 15. yüzyılda (tahminen 1442 yılında) Saqsız Mizra tarafından 16.800 m² alana yaptırılan Sincan’nın en büyük camisidir. Ubul Adibek amcası Mizra Wali hatırına 1538 yılında ibadet yerini genişlettirdi. 16., 18. ve 19. yüzyılda yapılan birkaç eklemelerle şimdiki durumunu aldı. Toplam 20 bin kişinin ibadet edebileceği büyüklükte olan caminin giriş kemeri diğer yöreleri uygun olması için kum renkli tuğlalarla yapıldı. Yapının sonununda ve batısında Namaz salonu bulunuyordu. Tavanı açık mavi sütunlar taşırken, bütün sütunlarin tamamı dörtgen biçimindedir. Yapı kendisine özgü mozaiklerle ve renkli arabesk tarzında süslenmiştir. Yapıya ayrıca, “Çin’deki İslami Mimarlık örneği” unvanı veriliyor.
